به گزارش تجسمی آنلاین،این اثر در زمان حیات او شهرت زیادی یافت و مستنداتی وجود دارد که «جورجو وازاری» نقاش و معمار نام‌دار ایتالیایی پس از بازدید از خانه خانوادگی او از این نقاشی به‌خوبی یاد کرده است. اما چه چیزی باعث می‌شود این اثر «سوفونیسبا» متفاوت از دیگر پرتره‌های رنسانسی باشد که شخصیت‌ها را در حال بازی شطرنج نشان می‌دهند؟
داستان شاهکار: «سوفونیسبا آنگیسولا» (Sofonisba Anguissola) در سده ۱۶ میلادی در کرمونا، ایتالیا، به دنیا آمد و رشد کرد. او در نهایت به عنوان یکی از نخستین نقاشان زن پرتره در اروپا شناخته شد. هرچند «آنگیسولا» در یک خانواده نجیب‌زاده شده بود و شاید این تصور به وجود بیاید که دسترسی بیشتری برای نقاش شدن داشته، اما خانواده‌اش فقیر بود و به‌عنوان یک زن در جامعه محدود، دسترسی به مدل نقاشی نداشت. بنابراین، «آنگیسولا» خانواده‌اش را نقاشی می‌کرد. سه نفر از خواهران او در نقاشی «بازی شطرنج» به تصویر کشیده شده‌اند.
نقاشی «بازی شطرنج» بیننده را وارد فعالیتی می‌کند که هم بازتابی از واقعیت اجتماعی و نابرابری جنسیتی زمانه است و هم پیوندهای خانوادگی را ثبت می‌کند. این بازی محبوب به ندرت در ارتباط با زنان، حتی در پرتره‌ها، مطرح بود.
شطرنج در سده شانزدهم
در دوران رنسانس ایتالیا، شطرنج یک بازی مردانه تلقی می‌شد. مردان در کنار این بازی به تصویر کشیده می‌شدند تا مهارت‌شان در نبرد و استراتژی را به نمایش بگذارند. این بازی برای اشراف تحصیل‌کرده بود و جایگزینی برای قمار محسوب می‌شد. محبوبیت آن به دلیل نیاز به یادگیری قواعد و تاکتیک‌ها و نبود تکیه بر شانس بود.
در معدود پرتره‌هایی از سده شانزدهم که زنانی در حال بازی شطرنج نشان داده شده‌اند، آن‌ها معمولاً به‌عنوان بازیکنان خجالتی نمایش داده شده‌اند؛ که همیشه در کنار یا در برابر یک مرد بودند. هیچ‌کدام از آن‌ها به‌عنوان بازیکنانی ماهر یا موفق دیده نمی‌شدند. برای نمونه، در نقاشی «بازی شطرنج» اثر «جولیو کامپی» متعلق به سال ۱۵۳۰ میلادی زنی از صفحه شطرنج روی‌گردان است.
اما همه‌چیز زمانی تغییر کرد که «سوفونیسبا آنگیسولا» خواهرانش را در حال بازی‌ای فکری به تصویر کشید.
یک بازی استراتژیک
در این پرتره، سه خواهر به نام‌های «لوسیا»، «مینروا» و «یوروپا آنگیسولا» حضور دارند. «لوسیا» در سمت چپ نقاشی تنها کسی است که مستقیماً به بیننده نگاه می‌کند. او مهره ملکه را در دست چپش دارد و مشخص است که در حال پیروزی است. «مینروا»، خواهر کوچک‌تر، روبه‌روی او نشسته و دستش را بالا آورده و دهانش اندکی باز است، گویی در شُرُف پرسیدن پرسشی است. در نهایت، «یوروپا»، کوچک‌ترین خواهر، لبخند می‌زند و چشمانش به «مینروا» دوخته شده است. هر سه خواهر در سطوح متفاوتی از مهارت شطرنج هستند و از یکدیگر می‌آموزند. در گوشه سمت راست، یک خدمتکار نیز دیده می‌شود که بازی را زیر نظر دارد.
«سوفونیسبا» خواهرانش را به‌عنوان زنانی تحصیل‌کرده و استراتژیک به تصویر کشیده است. آن‌ها تصمیم گرفتند در بازی شطرنج با هم همکاری کنند، نه رقابت. پویایی درون و فراتر از قاب این نقاشی، شاهکاری را می‌سازد که هنجارهای اجتماعی زمان درباره زنان را بازنگری می‌کند. «سوفونیسبا» با افزودن امضایش بر کناره صفحه شطرنج، حضور خود را در اثر نشان داده است. در حاشیه صفحه، به لاتین عبارت «ex vera» نوشته شده که به معنای «از حقیقت» است که نشان می‌دهد او این نقاشی را با توجه به زندگی واقعی نقاشی کرده است. این عبارت می‌تواند دلالت بر نقاشی از زندگی واقعی یا از حافظه داشته باشد. اما در هر صورت، این پرتره باید به‌صورت واقعی و نه استعاری دیده شود.
پیامی قدرتمند
«سوفونیسبا» در این نقاشی از جزئیات متعددی برای نمایش موقعیت اجتماعی خانواده‌اش بهره برده است. خواهران لباس‌هایی از پارچه‌های گران‌بها بر تن دارند و زیورآلات مرواریدی استفاده کرده‌اند. نقاش با دقت و استراتژی، این صحنه را طوری آفریده که هم تصویری خانوادگی و هم بیانیه‌ای درخشان درباره نقش زنان در جامعه باشد.
از منسوجاتی مانند فرش ترکی بر روی میز برای نمایش ثروت استفاده شده است.
با این‌حال، معانی چندلایه‌ای که از طریق تعامل خواهران با یکدیگر منتقل می‌شود، به‌وضوح نشان می‌دهد که این شاهکار «سوفونیسبا آنگیسولا» صرفاً نمایش ثروت خانواده‌اش نیست. لباس‌ها و جواهرات تنها عناصر واقعی‌ای هستند که سوژه‌های زن را زینت می‌بخشند و توجه را به توانایی آن‌ها در تبدیل بازی‌ای مردانه و جنگ‌طلبانه مانند شطرنج به تجربه‌ای منصفانه و لذت‌بخش جلب می‌کنند.